Nrf2, de genetische schakelaar:

Activeer het lichaamseigen detox systeem voor een optimale gezondheid.

Ons lichaam krijgt tegenwoordig veel te verduren. We komen door onze voeding en omgeving continu in aanraking met schadelijke stoffen.  Als de hoeveelheid schadelijke stoffen te groot wordt, dan kunnen er ziekten ontstaan, zoals overgewicht, diabetes type 2, de ziekte van Alzheimer en hart- en vaatziekten. Deze aandoeningen hebben alles te maken met een verstoring van de stofwisseling in de energiecentrales van ons lichaam, waardoor oxidatieve stress ontstaat. Door oxidatieve stress te voorkomen of terug te dringen, kunnen veel chronische aandoeningen worden voorkomen of zelfs genezen. Nrf2, een genetische schakelaar op het DNA, is verantwoordelijk voor het opruimen van die oxidatieve stress. In dit artikel leest u hoe u zelf invloed kunt uitoefenen op deze schakelaar.

In de reguliere geneeskunde worden ze vaak “onbegrepen klachten” genoemd. Denkt u daarbij aan de ziekte van Alzheimer, hart- en vaatziekten en zenuwpijn door diabetes type 2. Voor veel van deze gezondheidsproblemen bestaan medicijnen, maar die pakken de oorzaak niet aan. Bij “onbegrepen klachten” spelen ontstekingen geregeld een rol. Hier bevindt zich dan ook de kern van het probleem. Bij ontstekingen worden er zogenaamde “vrije radicalen” gevormd en deze schadelijke stoffen zijn verantwoordelijk voor het ontstaan van gezondheidsklachten.

Vrije radicalen zijn bijproducten die worden gevormd bij alle processen in het lichaam waarbij zuurstof betrokken is. Ook bij de omzetting van voedingsstoffen in energie komen de bijproducten vrij, omdat voor deze processen zuurstof nodig is. Vrije radicalen zijn zeer instabiel en kunnen gemakkelijk ongewenste reacties aangaan met de omgeving, zoals enzymen in een cel. Gelukkig kunnen vrije radicalen onschadelijk worden gemaakt met antioxidanten.

Bij de eerder genoemde aandoeningen is er sprake van oxidatieve stress, oftewel een overschot aan vrije radicalen in het lichaam. Dit is een toestand waarbij meer vrije radicalen gevormd worden, dan het lichaam met antioxidanten kan afbreken. De gevormde instabiele moleculen kunnen delen van de cel beschadigen, zoals het genetisch materiaal ( het DNA). Het gevolg is dat de cel minder goed kan functioneren. Als te veel cellen beschadigd raken, dan zal dit uiteindelijk leiden tot gezondheidsklachten.

Energiecentrales van het lichaam
Iedere cel in het lichaam bevat energiefabriekjes die mitochondriën worden genoemd. De meeste cellen bevatten wel duizend van deze energiecentrales. Hart- en hersencellen zelfs nog meer. De mitochondriën zijn de belangrijkste leveranciers van brandstof voor onze lichaamscellen. Maar liefst 90 procenten van de benodigde energie wordt geproduceerd door mitochondriën, terwijl het lichaam maar voor 10 procent uit energiefabriekjes bestaat.

Mitochondriën produceren ATP, een molecuul dat energie levert voor alle processen die plaatsvinden in het lichaam. Dagelijks maken de energiecentrales een hoeveelheid ATP die gelijk is aan uw lichaamsgewicht. ATP wordt via een complex systeem gevormd uit koolhydraten, eiwitten en vetten uit de voeding. Deze stoffen worden door een keten van verschillende enzymen geleid, die onder invloed van vitaminen en  mineralen, verder verwerkt worden zodat er uiteindelijk ATP ontstaat. Met name B-vitaminen, magnesium en co-enzymQ10 zijn belangrijk om dit proces in goede banen te leiden.

Tijdens de vorming van ATP door de mitochondriën worden er van nature vrije radicalen gevormd. Dit is niet erg, omdat het lichaam over een groot antioxidant systeem beschikt om deze stoffen onschadelijk te maken. Als de toevoer van schadelijke stoffen te groot is of als er te weinig antioxidanten aanwezig zijn, dan kan de hoeveelheid schadelijke stoffen in de mitochondriën zich ophopen. Hierdoor kunnen de energiecentrales niet goed meer functioneren wat onder andere leidt tot een verlies aan energie.

Vrije radicalen, waar komen die vandaan?
Hoe goed uw stofwisseling ook is, er worden altijd vrije radicalen aangemaakt door het lichaam. Het lichaam kan deze in principe in voldoende mate verwerken door het lichaamseigen antioxidant systeem ( zie ook het kader “De gunstige effecten van vrije radicalen”). De belangrijkste lichaamseigen antioxidanten zijn glutathion, katalase en superoxide dismutase. Deze enzymen maken de gevormde vrije radicalen snel onschadelijk, waardoor ze zo min mogelijk schade kunnen aanrichten in de cel. Helaas worden er niet alleen maar kleine hoeveelheden vrije radicalen door het lichaam gevormd. Ook via de voeding en uit de leefomgeving doen we verschillende vrije radicalen op. Dit kan leiden tot een overschot aan schadelijke stoffen in het lichaam.

Vanuit de leefomgeving kunt u denken aan sigarettenrook, UV-straling en allerlei uitlaatgassen en fijnstof in de lucht die u inademt. Ook het radioactieve radongas is een schadelijke stof die u binnenshuis in verhoogde mate kunt inademen. Psychische stress verhoogt de druk op het antioxidant systeem nog meer. Net als ongezonde voeding, medicijngebruik en het drinken van (veel) alcohol. Een ongezonde voeding zorgt voor een ongunstige samenstelling van de darmflora, waardoor de productie van vrije radicalen toeneemt. Door het drinken van te veel alcohol ontstaat er leververvetting, waardoor de lever niet goed meer kan functioneren. Dit moet voorkomen worden, omdat de lever het belangrijkste detox orgaan van het lichaam is.

Nrf2, de hoofdschakelaar op het DNA
Om het lichaamseigen antioxidant systeem te activeren moet een schakelaar op het DNA omgezet worden, de Nrf2 schakelaar. Het omzetten van de Nrf2 heeft verschillende effecten in het lichaam. Het zorgt voor de vorming van mitochondriën, zodat het lichaam zichzelf beter kan voorzien van energie en daarnaast werkt Nrf2 ontstekingsremmend. Het lichaam zal de schakelaar omzetten bij een verhoogde lichamelijke activiteit (bijvoorbeeld als u meer gaat sporten) en bij het bestrijden van een bacteriële infectie. Voor het onschadelijk maken van ongunstige bacteriën gebruikt het immuunsysteem vrije radicalen, waardoor er meer antioxidanten nodig zijn. Daarnaast zijn er ontstekingsremmende eiwitten nodig als de infectie weer onder controle is. Nrf2 wordt daarnaast ook geactiveerd door invloeden van buitenaf, bijvoorbeeld door luchtvervuiling, pesticiden, zware metalen, een verhoogde blootstelling aan zonlicht en electrosmog.

U heeft kunnen zien dat de Nrf2 schakelaar omgezet kan worden in gunstige- en ongunstige omstandigheden. Gunstige factoren die Nrf2 stimuleren zijn bewegen, caloriebeperking en gezonde voeding. Door te bewegen heeft het lichaam meer energie nodig en zal het door middel van Nrf2 meer mitochondriën gaan aanmaken. Gezonde voeding zorgt niet alleen voor de aanvoer van voldoende bouwstoffen en energie, maar helpt ook de darmflora in goede conditie te houden. Een gezonde darmflora zorgt voor een verminderde productie van vrije radicalen en zorgt tevens voor een verhoogde productie van stoffen die de darmen en het immuunsysteem in goede conditie houden. Om de weerbaarheid van het lichaam te verhogen kan het gunstig zijn om Nrf2 te stimuleren. Op deze manier kan ziekte op termijn (gedeeltelijk) voorkomen worden.

Voeding om te schakelen
Zowel gezonde als ongezonde voeding kunnen de Nrf2 schakelaar omzetten, zodat er meer antioxidanten en energiefabriekjes aangemaakt kunnen worden. Ongezonde voeding doet dit, maar de extra energie en antioxidanten die dan vrijkomen zijn nodig om de verhoogde vrije radicalen uit ongezonde voeding te verminderen. Als Nrf2 gestimuleerd wordt door gezonde voeding, dan zorgt dit juist voor extra energie en een hogere detox capaciteit van het lichaam. Kortom, door gezonde voeding wordt u weerbaarder en uw lichaam gezonder.

Gezonde voeding die Nrf2 stimuleert is rijk aan groenten en vis. Het is van groot belang om de inname van geraffineerde koolhydraten zoveel mogelijk te beperken. De omzetting van koolhydraten in ATP, zorgt in de mitochondriën namelijk voor een verhoogde productie van vrije radicalen. Een goed dieet om te volgen is het ketogeen dieet of het paleodieet. Zeker groenten die rijk zijn aan carotenoïden (lycopeen lijkt het sterkst te werken) en zwavelverbindingen mogen niet ontbreken. Voorbeelden hiervan zijn tomaten, wortels, spinazie, pompoen, knoflook, noten en ui. Met name groenten die oranje, geel, groen of rood van kleur zijn, zijn rijk aan carotenoïden. Verder is het verstandig te kiezen voor biologische voeding. Onbespoten groente en fruit zijn rijk aan salvestrolen. Salvestrolen zijn krachtige antioxidanten die de plant aanmaakt om zichzelf te beschermen tegen vraat. Daarom zitten deze stoffen ook minder in bespoten producten, de plant hoeft zichzelf immers minder goed te beschermen. De hoogste concentratie salvestrolen zitten in die delen van de plant die in aanraking komen met stressoren, bijvoorbeeld de schil van fruit.

Nutriënten die Nrf2 stimuleren
De belasting van het lichaam met vrije radicalen kan zodanig groot zijn dat extra ondersteuning noodzakelijk is in de vorm van een supplement. Nutriënten die het immuunsysteem en het lichaamseigen antioxidant systeem ondersteunen zijn onder andere vitamine E, omega-3 vetzuren, probiotica en alfa-liponzuur. Vitamine E is de krachtigste vetoplosbare antioxidant en beïnvloed tevens de Nrf2 schakelaar. Vitamine E komt voor in acht verschillende verbindingen, het vitamine E complex. In supplementen zit vaak maar één vorm, het alfa-tocoferol. Onderzoek laat echter dat het vitamine E complex een grotere activiteit heeft in het lichaam. Alfa-liponzuur is een zwavelhoudend vetzuur dat al antioxidant werkt in de mitochondriën en zenuwweefsel beschermt.

Omega 3 vetzuren EPA en DHA ondersteunen het lichaam op verschillende vlakken. Met name de EPA reguleert de functie van het immuunsysteem. Zowel EPA als DHA werken ontstekingsremmend en zorgen ervoor dat het immuunsysteem weer tot rust komt zodra een infectie verholpen is.

Probiotica ondersteunen uw darmflora en hebben via het immuunsysteem effecten op het hele lichaam. De gunstige bacteriën in probiotica kunnen de groei van ziekmakende bacteriën in de darm remmen en ervoor zorgen dat de darm minder lekt. Doordat het immuunsysteem hierdoor minder infecties hoeft te bestrijden neemt ook de belasting met vrije radicalen af. Daarnaast kunnen probiotica de productie van gezonde stoffen simuleren, die de darmen in goede conditie houden.

Aanbevelingen
Het lichaamseigen antioxidant systeem is een zeer complex systeem waar nog niet alles over bekend is. Met het gebruik van nutriënten kunt u de detox capaciteit van het lichaam ondersteunen bij een verhoogde belasting met schadelijke stoffen. Het is hierbij van belang om de losse nutriënten niet langdurig in hoge doseringen te gebruiken, omdat het antioxidantensysteem dan eenzijdig gestimuleerd kan worden. Dit kan zorgen voor een ophoping van vrije radicalen in de antioxidant keten. Vermoed u een hoge belasting van schadelijke stoffen bij uzelf? Vraag dan advies aan een deskundige.

Om de Nrf2 schakelaar om te zetten kunt u gebruik maken van een ketogeen dieet of het paleodieet, rijk aan groenten, fruit en vis. Daarnaast kunt u uw leefomgeving zo gezond mogelijk maken door zoveel mogelijk schadelijke stoffen te elimineren. Door voldoende te bewegen en af en toe flink te sporten, kunt u de antioxidant capaciteit van het lichaam vergroten en de productie van mitochondriën stimuleren. Door deze manier van leven is het in principe niet mogelijk om een overstimulatie van Nrf2 te veroorzaken en kunt u op een duurzame manier uw gezondheid ondersteunen.

De gunstige effecten van vrije radicalen
Een te hoge hoeveelheid vrije radicalen in het lichaam is schadelijk, maar een kleine hoeveelheid is juist gunstig voor de gezondheid. Het is nodig om micro-organismen, zoals bacteriën, virussen en schimmels te doden. Tegelijkertijd zorgt een kleine hoeveelheid vrije radicalen voor een toename in de productie van antioxidanten die het lichaam beschermen. Dit heeft te maken met het hormesis effect. Dit effect beschrijft een fenomeen waarbij een hoge dosering van een bepaalde stof schadelijk is, maar een kleine hoeveelheid het lichaam juist gezonder maakt. Door het lichaam bloot te stellen aan kleine hoeveelheden schadelijke stoffen kun je het immuunsysteem scherp houden, zodat het adequaat kan reageren als het nodig is. Een kleine hoeveelheid vrije radicalen houdt de productie van antioxidanten op peil, zorgt voor de aanmaak van energieproducerende mitochondriën en helpt het immuunsysteem in de tijdige bestrijding van ziekteverwekkers.

De schadelijke effecten van vrije radicalen
De schadelijke effecten van vrije radicalen. In het kader “de gunstige effecten van vrije radicalen” heeft u kunnen lezen dat een kleine hoeveelheid zeer reactieve stofjes onder andere belangrijk zijn voor een goede functie van het immuunsysteem. Een overmaat aan radicalen heeft echter een aantal zeer ongunstige effecten op het lichaam, namelijk:

– Bloedvaten worden stug, waardoor een hoge bloeddruk kan ontstaan
– Bloedvetten raken uit balans. Het gunstige HDL cholesterol neemt af en het ongunstige LDL cholesterol kan bloedvaten aantasten waardoor aderverkalking optreedt.
– Versnelde veroudering, onder andere van de huid.
– Beschadiging van het DNA in de cel, waardoor cellen kunnen muteren en er uiteindelijk kanker kan ontstaan.
– Afbraak van het zenuwstelsel.
– Verhoogde ontstekingsgevoeligheid van het lichaam.

Een gezonde leefomgeving en leefstijl
Uw leefstijl en leefomgeving zijn van belang voor het behoud van uw gezondheid. Factoren die onder andere bijdragen aan uw gezondheid zijn:

– Voldoende slapen
– Een goed dag- en nachtritme
– Het voorkomen van stress
– Voldoende ontspanning
– Een prettige sociale omgeving
– Het verminderen van chemische stoffen [medicatie, roken, drugs] en straling [waaronder het radioactieve radongas]
– Gezonde blootstelling aan zonlicht

U kunt op de meeste van deze factoren zelf invloed uitoefenen. Door voldoende te slapen geeft u uw lichaam de tijd om te herstellen. Door stress te reduceren, bijvoorbeeld door een mooie wandeling te maken, kunt u de productie van vrije radicalen doen afnemen in het lichaam. Blootstelling aan zonlicht is noodzakelijk voor de productie van vitamine D, maar teveel UV-straling werkt de vorming van vrije radicalen in de hand. In Nederland kan het lichaam tussen mei en oktober vitamine D aanmaken, mits de huid tussen 11.00 uur
’s morgens en 3 uur ’s middags gedurende minimaal 15 tot 30 minuten onbedekt blootgesteld wordt aan de zon. Verstandig gebruik van zonnebrandmiddelen is hierbij van belang, omdat intensief gebruik de benodigde UV-straling blokkeert. Laat uw huid daarom langzaam wennen aan de zon en stel uzelf niet langer dan een half uur bloot aan de zon op het heetst van de dag. Gaat u wel langer naar buiten [en dat moedigen wij natuurlijk aan]? Gebruikt u dan een zonnebrandcrème.

Wat betreft de chemische belasting uit uw omgeving heeft u hier in een beperkte mate invloed op. Uiteraard kunt u niet roken en geen drugs gebruiken. Of u medicatie kunt stoppen of afbouwen heeft u niet altijd zelf in de hand, hierover kunt u in overleg met uw behandeld arts. Uw leefomgeving kunt u zo gezond mogelijk houden door uw huis iedere dag te luchten. Door ramen te openen, kan het vrijgekomen radongas uw huis verlaten. Op de luchtkwaliteit in uw omgeving heeft u daarentegen een stuk minder invloed.

Wim Kentie startte in 1992 het Centrum voor Biologische Geneeskunde, na 20 jaar als huisarts te hebben gewerkt. In het Centrum combineert hij reguliere- en complementaire zorg. Wim kan niet accepteren dat je “in de verkeerde rij hebt gestaan” en daarom een gepaalde ziekte of aandoening krijgt. Hij benadert ziekte en gezondheid dan ook vanuit een goede leefstijl. Meer informatie kunt u vinden op de website www.biolgen.nl.

Cindy de Waard is natuurgeneeskundige en farmaceutisch wetenschapper. Met haar organisatie Jouw gezonde darmen richt ze zich op het behandelen van mensen met gezondheidsproblemen en het geven van gezondheidsvoorlichting. Door het maken van een vertaalslag van wetenschappelijk onderzoek naar praktische informatie hoopt zij een brug te kunnen slaan tussen complementaire-  en reguliere gezondheidszorg. Meer informatie kunt u vinden op de website www.jouwgezondedarmen.nl.